Neophodnost samospoznaje

Za biće koje je po fitretu samoljubljivo u potpunosti je prirodno da se bavi sobom i da nastoji pronaći svoja savršenstva te put za njihovo dostizanje. Otud, poimanje neizbježnosti samospoznaje ne zahtijeva složenije racionalne postupke i dokazivanje posredstvom predaja. Prema iznesenom, nemarnost prema ovoj istini i zaokupljenost drugim stvarima koje ni u kom slučaju nemaju pozitivnog utjecaja na ljudsko savršenstvo i sreću jeste neprirodna situacija i znači zalutalost, pa je neophodno pronaći način iz­bavljenja iz takvog stanja. Svi ljudski napori, uzimajući u obzir i znanstvene i praktične, čine se s ciljem pribavljanja vlastitih užitaka, koristi i dobara. Me­đutim, spoznaja samog čovjeka, njegovog početka i kraja, kao i savršenstava koja može postići, imaju prednost nad svim drugim dobrima. Zapravo, bez spoznaje čovjekove zbilje i njegove istinske vrijednosti sva druga pitanja i radnje nesvrhoviti su i uzaludni.

Istrajavanje nebeskih religija, prvaka vjere i učenjaka ahlaka u vezi sa samospoznajom i brigom o sebi u potpunosti je potčinjeno ovoj racionalnoj i fitretskoj istini. Kur’an Časni označava čovjekov pogubni samozaborav neizbježnim učinkom zaboravljanja Boga i posljedicom grijeha opisanog riječima: 

وَلاَ تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنسَاهُمْ أَنفُسَهُمْ

I ne budite kao oni koji su zaboravili Allaha, pa je On učinio da sami sebe zaborave. (Al Hašr: 19)

U drugom ajetu poručuje se:

عَلَيْكُمْ أَنفُسَكُمْ لاَ يَضُرُّكُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ

O vjernici, brinite se o sebi; ako ste na Pravom putu, neće vam nauditi onaj koji je zalutao! (Al Maide: 105)

Time su božanski ajeti učinjeni predmetom pažnje, bilo da su u vanjskom, bilo da su u čovjekovim nutrinama, te se kaže:

سَنُرِيهِمْ آياَتِنَا فِي اْلآفَاقِ وَفِي أَنفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ

Mi ćemo im pružati dokaze naše u prostranstvima, a i u njima samim dok im ne bude sasvim jasno da je On istina. (Al Fussilet: 53)

Pritom, za “nutarnje ajete” određen je poseban položaj:

وَفِي أَنفُسِكُمْ أَفَلاَ تُبْصِرُونَ

I u vama samima – zar ne vidite? (Zariat: 21)

Bog ukorava one koji se ne brinu o sebi i ne prepoznaju Božije znakove u sebi samima.

Božiji Poslanik, s. a. v. a., davao je samospoznaji izvanredan značaj i predstavljao je kao put spoznaje Boga: Ko spozna sebe (svoj nefs-dušu) spoznao je Gospodara svog.

Postoji mnoštvo predaja i od Zapovjednika pravovjernih, a. s., o ovom pitanju, od kojih je rahmetli Amidi sabrao njih tridesetak u knjizi Gureru Al-hikem.

Navest ćemo u tom smislu nekoliko kratkih pouka:

مَعِْرفَةُ النَّفْسِ اَنْفَعُ اْلمَعَارِفِ

Najkorisnija od svih spoznaja jeste samospoznaja.

عَجِبْتُ لِمَنْ يُنْشِدُ ضَالَّتَهُ وَقَدْ اَضَلَّ نَفْسَهُ فَلاَ يَطْلُبُهَا

Čudim se onom koji traži izgubljene mu stvari: izgubio je sebe, ali se ne traži.

عَجِبْتُ لِمَنْ يَجْهَلُ نَفْسَهُ كَيْفَ يَعْرِفُ رَبَّهُ

Čudim se onom koji sebe ne poznaje: kako će spoznati Gospo­dara svog?

غَايَتُ الْمَعْرِفَةِ اَنْ يَعْرِفَ الْمَرْءُ نَفْسَهُ

Svrha spoznaje jeste da čovjek spozna sebe.

اَلْفَوْزُ اْلأَكْبَرَ مَنْ ظَفَرَ بِمَعْرِفَةِ النَّفْسِ

Onaj ko spozna sebe postigao je najveći uspjeh.

Također, preneseno je od Imama Alija, a. s., i ovo: “Koliko god da se znanje čovjeka uveća, uveća mu se i pažnja prema sebi te njegov napor usmjeren ka odgoju i popravljanju sebe.”

Izvor: Ajatollah Misbah Jazdi, Samospoznaja i duhovno uzdizanje, Fondacija “Mulla Sadra”,Sarajevo,2004, sa perzijskog preveo: Lutfi Akbaš