Svojstva religijske antropologije

Pošto je čovjek sagovornik kur'anskih ajeta i religija je uputa njemu, nesumnjivo da Božija Knjiga nije bez sadržaja o predstavljanju istinskog čovjekovog lika. Odgovor na značajna pitanja koja oblikuju istinsku sliku čovjeka, neposredno ili posredno, mogu se pronaći u ovim svetim tekstovima. Ovo predstavljanje  ima specifičnosti i svojstva koja ga odlikuju u odnosu na druge antropologije, racionalnu i empirijsku.

Prvo svojstvo religijske antropologije jeste pouzdanost, stabilnost i dosljednost i ova svojstva proističu iz nivoa vjerodostojnosti izvora ove spoznaje. Božansko porijeklo religijskih tekstova i njihova povezanost s nevidljivim, metafizičkim svijetom, njihov sadržaj uvrštava u red najpouzdanijih saznanja. Onaj Ko je predstavio čovjeka u religijskim tekstovima ujedno je i Tvorac čovjeka i svijeta.

Druga prednost ove antropologije jeste njena univerzalnost i sveobuhvatnost. Religijski tekstovi oktrivaju stvari o čovjeku koje su izvan dosega ljudskog razuma i iskustva. Naprimjer, razum i iskustvo ne mogu nikada nešto detaljno reći o čovjekovom proživljenju i kvalitetu njegovog života nakon nestanka njegovog tijela. Ova karakteristika se odnosi na količinu informacija. Religijski tekstovi u predstavljanju čovjeka bave se temama koje su izvan područja saznanja drugih izvora spoznaje.

Treće svojstvo religijske antropologije leži u temeljnoj razlici njenog pristupa čovjeku. Nauke koje se na neki način bave spoznajom o čovjeku, poput aktuelnih zapadnih filozofija, saglasne su u činjenici da je čovjek jedan fenomen. Pod time da je čovjek fenomen podrazumijeva se da ga proučavaju bez njegovog odnosa s njegovim stvarajućim izvorom i Stvoriteljem i bez odnosa s njegovim krajnjim ciljem i svrhom. U ovom pristupu pažnja je usmjerena isključivo na ezoterijske relacije čovjeka i njegov odnos s drugim stvarima.

U religijskim tekstovima čovjek je predstavljen kao biće koje ima egzistencijalni odnos s Bogom i koje se kreće prema određenom cilju i kraju. Časni Kur'an u brojnim ajetima ukazuje na ovaj egzistencijalni odnos i Boga predstavlja kao egzistenciju koja je bliža čovjeku od svih drugih bića:

وَلَقَد خَلَقنَا الإِنسانَ وَنَعلَمُ ما تُوَسوِسُ بِهِ نَفسُهُ ۖ وَنَحنُ أَقرَبُ إِلَيهِ مِن حَبلِ الوَريدِ

A doista smo stvorili čovjeka i znamo šta mu došaptava duša njegova, a Mi smo mu bliže od vratne žile kucavice.[1]

 وَنَحۡنُ أَقۡرَبُ إِلَيۡهِ مِنكُمۡ وَلَـٰكِن لَّا تُبۡصِرُونَ

A Mi smo mu bliži od vas, ali vi ne vidite.[2]

 وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِى عَنِّى فَإِنِّى قَرِيبٌ‌ۖ أُجِيبُ دَعۡوَةَ ٱلدَّاعِ إِذَا دَعَانِ‌ۖ

A kada te robovi Moji za Mene upitaju, Ja sam, sigurno, blizu: odazivam se molbi molitelja kad Me zamoli.[3]

U drugim ajetima je stizanje do Boga predstavljeno kao krajnji cilj čovjekovog putovanja. Dakle, u religijskom svjetonazoru i antropologiji, čovjek je od Boga i prema Njemu se, kroz promjene kreće. I na tom putu i kretanju Bog mu je bliži od svih drugih bića.

وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ

I neka znate da se Allah upliće između čovjeka i srca njegova, i da ćete se svi pred Njim sakupiti.[4]

 يَـٰٓأَيُّهَا ٱلۡإِنسَـٰنُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَىٰ رَبِّكَ كَدۡحً۬ا فَمُلَـٰقِيهِ

Ti ćeš, o čovječe, koji se  mnogo trudiš, trud svoj pred Gospodarom svojim naći.[5]

Očito je da je nepostojanje ovih svojstava u dominantnim savremenim empirijskim i filozofskim  proučavanjima uzrokovalo nerealnu spoznaju o čovjeku, kao što će o tome biti govora u narednim raspravama unutar ovog specifičnog pristupa religijskih tekstova čovjeku, kao i u brojnim raspravama kao što su primordijalnost i priroda čovjeka, savršenstvo čovjeka i savršeni čovjek.

Tri svojstva koja smo naveli postavljaju religijsku antropologiju na superironiju poziciju u odnosu na filozofsku i naučnu antropologiju. Ova superiornost ne znači potpuno odbacivanje i negiranje racionalne i naučne antropologije, nego podrazumijeva ograničenost i nepotpunost ta dva izvora spoznaje. Ono što je neophodno izbjegavati jeste ograničavanje identiteta čovjeka na postignuća empirijskih i filozofskih nauka.

U našem religijskim učenjima razum kao izvor spoznaje ima veoma veliki značaj. Prema tome, sigurna racionalna spoznaja o čovjeku, uporedo sa spoznajom proisteklom iz religijskih tekstova, valjana je  i vrijedna. Naučna spoznaja o čovjeku koja se ostvaruje posredstvom različitih disciplina humanističkih nauka, iako ima ograničenja, nedostatke i opoziva je, ipak ima posebnu vrijednost. Ipak ukazujemo na činjenicu da je nelogično i besmisleno očekivati da nam ove nauke mogu rasvijetliti suštinu čovjeka i odgovoriti na temeljna pitanja o čovjeku.

Izvor: Ahmed Vaezi, Čovjek u islamu, Fondacija „Mulla Sadra“, Sarajevo, 2018., sa perzijskog preveo: Sabahudin Šarić

[1]  Kaf, 16.

[2]  El-Vāki‘a, 85.

[3]  El-Bekare, 186.

[4]  El-Enfāl, 24.

[5]  El-Inšikāk, 6.