Pojmovno i egzistencijalno jedinstvo

U filozofiji se spominju različite vrste jedinstva, ali mi nećemo ukazivati na svaku od njih, nego ćemo čitaoca samo uputiti na veoma važnu činjenicu da se jedinstvo nekad pripisuje pojmovima i suštinama, a nekad egzistenciji. Nerazlikovanje i nerastavljanje pojmovnog jedinstva i egzistencijalnog jedinstva, njihovo preplitanje i miješanje, uzrokovalo je i uzrokuje mnoge greške te stvara uvjete za mnoge obmane i zablude.

Pojmovno jedinstvo (wahdat-e mafhūmī), kojim se samo opisuju pojmovi i suštine (esencije), i samo ima svoje vrste:

a) Vrsno jedinstvo (wahdat-e nou‘ī) jeste jedinstvo koje se pripisuje svakoj potpunoj suštini („vrsti“), kao što su čovjek, konj, drvo, voda.

b) Rodno jedinstvo (wahdat-e ğensī) jeste jedinstvo koje se pripisuje suštinskom i bitskom aspektu, zajedničkom za nekoliko složenih štastava (rod).

Ove dvije vrste pojmovnog jedinstva, dakle vrsno jedinstvo i rodno jedinstvo, posebno se odnose na štastava i, drugim riječima, pripisuju se samo štastvenim pojmovima (primarne inteligibilije). Međutim, svako pojmovno jedinstvo ne odnosi se posebno na štastvene pojmove, nego svaki od dva pojma koji se međusobno razlikuju, čak i ako su filozofski ili logički (sekundarne inteligibilije) pojmovi, opisuju se jedinstvom (kao što se njihov skup opisuje „mnoštvom“).

Egzistencijalno jedinstvo (wahdat-e woğūdī) ili numeričko (‘adadī) ili personalno (šaxsī) jedinstvo jeste ono što se kod bića koje posjeduje suštinu predicira svakoj jedinki suštine. Ovo „jedinstvo“ je bitski atribut „egzistencije“ jedinke, iako se akcidentalno pripisuje njezinoj suštini. Prema tome, svako od vanjskih bića ima numeričko (ili personalno) jedinstvo. Kada uzmemo u obzir nekoliko jedinki od jedinki jedne potpune suštine (vrsta), vidimo da: prvo, svaka od njih ima numeričko jedinstvo (ili personalno) i, drugim riječima, „numerički je jedinstvena“; drugo, sve one imaju brojne egzistencije i po biti se opisuju „mnoštvom“; i treće, sve one, mada po biti imaju numeričko mnoštvo, s obzirom na jedinstvenu suštinu kojom raspolažu, „po vrsti“ su jedinstvene. Navest ćemo primjer: Hasan ima numeričko (personalno) jedinstvo; Husein i Taki i Naki, svaki od njih, također. Ove sve četiri osobe, budući da imaju brojne egzistencije, predstavljaju mnoštvo na osnovu broja, a budući da su ljudi i da saučestvuju u ljudskoj suštini, oni su jedinstveni na osnovu vrste. Na isti način nekoliko vrsta od jednog roda, mada se po biti opisuju vrsnim „mnoštvom“, s obzirom na to da se ubrajaju u jedan rod, nazivaju se jedinstvenima po rodu. Naprimjer, čovjek, kamila, ovca i golub su vrsna mnoštva, ali budući da se mogu svrstati pod pojam „životinja“, imenuju se jedinstvenima po rodu. Jasno je da ova dva dijela jedinstva, dakle jedinstvo po vrsti i jedinstvo po rodu, nisu istinski atributi jedinki jedne vrste ili vrstȃ jednog roda, nego im se to akcidentalno pripisuje.

Dakle, suštinsko jedinstvo po biti je atribut vrste i roda a akcidentalno se predicira jedinkama jedne vrste i vrstama jednog roda, dok je egzistencijalno jedinstvo (ili numeričko ili personalno), esencijalno atribut egzistencije jedinke a akcidentalno se pripisuje njenoj suštini (štastvu).

Na osnovu rečenog lahko se može razumjeti da, kada se za dvije ili više osoba, koje su saglasne u vezi s jednom temom, kaže da imaju jedinstveno mišljenje, onda je to jedinstvo vrsno suštinsko jedinstvo, a ne personalno jedinstvo. Jer to mišljenje nema jednu egzistenciju, nego, prema broju osoba koje imaju to mišljenje, ima brojne egzistencije; konačno, budući da je to jedna vrsta mišljenja, ono posjeduje vrsno suštinsko jedinstvo. Isti je slučaj i kada dvoje ili više ljudi prema nekoj pojavi pokazuje jedinstvene emocije i osjećanja ili jedinstvenu reakciju; jer, naprimjer, emocije i osjećanja svakog od njih imaju zasebnu egzistenciju, koja opstoji po svakom od njih i nema nikakve egzistencijalne veze s osjećanjima i emocijama drugog. Jedinstvo, koje se pripisuje ovim dvama osjećanjima i emocijama, ili više njih, esencijalno je i pojmovno jedinstvo. Prema tome, izjave kao: “Usljed međusobne komunikacije i odnosa među ljudima, njihove emocije i osjećanja se prepliću, miješaju i postaju jedinstveni“, nisu ništa do paušalni stavovi. Jer je čovjekov ego nezavisan i njegova duševna stanja nezavisna su od duševnih stanja drugih, tako da osjećanja i emocije ljudi, niti se prepliću, niti se miješaju, niti postaju jedinstveni. Identičnost njihovih osjećanja i emocija govori o njihovom pojmovnom i suštinskom jedinstvu i nije nužno popraćena egzistencijalnim jedinstvom.

Izvor: Mohammad Taqi Meshab Yazdi, Društvo i historija sa stanovištva Kur'ana, Fondacija “Mulla Sadra” u Bosni i Hercegovini, Sarajevo,  2019., s perzijskog preveo Sabahudin Šarić