Historijat antropologije

Antropologija je na Istoku uvijek imala religijski i vjerski okvir. U gledištu brojnih religija koje postoje na Istoku postoje različite interpretacije o suštini čovjeka, njegovom početku i kraju i njegovom položaju u svijetu postojanja. Monoteističke religije – islam, judaizam i kršćanstvo – s jedne strane, i religije kao što su budizam, brahmanizam, hinduizam i džainizam, s druge strane, sve nude specifičnu interpretaciju o čovjeku i njegovoj sudbini. Prema tome, raznovrsnost antropologija na Istoku posljedica je raznovrsnosti religija, a ne raznovrsnih referenci i metoda spoznaje čovjeka. Na Zapadu se antropologija može podijeliti na tri historijske etape: filozofsku, religijsku i naučnu. U historiji kulture i civilizacije Zapada, filozofske i ontološke ideje i mišljenja počinju s grčkom filozofijom. Iako Sokrat nije začetnik ove filozofije, on je prvi grčki filozof koji je čovjeka postavio u središte svog filozofskog promišljanja.[1]

U filozofiji prije Sokrata temeljno je pitanje bilo: od čega je sačinjen svijet i od kojih spojeva? Ali u Sokratovoj filozofiji temeljno je pitanje: Šta je čovjek?[2] Drugi grčki filozofi nakon Sokrata, poput Platona, stoika i neoplatonista, također su čovjeka postavili u centar svojih promišljanja, mada nisu zanemarili ni bavljenje drugim granama filozofije. Druga etapa antropologije na Zapadu započinje ulaskom kršćanske religije u okvir kulture i mišljenja tog poretka. Kršćanstvo o čovjeku nudi spoznaju različitu od filozofske i racionalne spoznaje grčkih filozofa i slabi ulogu razuma u spoznaji čovjeka. Treća etapa antropologije razvija se u okrilju humanizma. Humanizmom se naziva pokret koji je uobličen u četrnaestom stoljeću kao pobuna protiv ponašanja i dominacije crkvenih otaca i srednjovjekovne filozofije u Evropi. Suština ideje humanizma jeste to da je čovjek u centru svega i da njegova sposobnost, uspješnost, autoritet i veličina treba da postanu središte svake pažnje. Kao rezultat ove promjene i pokreta, ne samo da se književnost i umjetnost stavljaju u službu slavljenja i veličanja čovjeka nego se i empirijske nauke razvijaju i šire s ciljem ugađanja čovjeku i njegovom ovladavanju nad prirodom. Nastojanja naučnika su, umjesto spoznavanja istine i raskrivanja tajne egzistencije i čovjeka, usmjerena na širenje dominacije čovjeka nad promjenama u prirodi, okolini i čovjeku. U takvoj intelektualnoj atmosferi, za spoznaju različitih dimenzija čovjekovog bića koriste se empirijska i induktivna metoda i na čovjeka se gleda kao na dio prirode i nešto što se može empirijski spoznati. Rezultat ovog historijskog perioda u spoznaji čovjeka jeste nastanak nauka kao što je psihologija, s brojnim granama, te društvenih nauka, s raznovrsnim područjima. Jedno od tih područja je antropologija,[3] sa svojim različitim granama. Nasuprot nekim mišljenjima, antropologija se ne može karakterisati kao predstavnik svih mogućih i aktuelnih nastojanja za spoznaju čovjeka. Ova grana spoznaje, naime, bavi se isključivo proučavanjem prirodne historije čovjeka i ne obraća pažnju na mentalne i psihičke dimenzije koje su centar interesovanja različitih psiholoških disciplina. Također, istraživanja u vezi s društvenim aspektima čovjeka u drugim disciplinama društvenih nauka, izvan su okvira antropologije. Osim toga, u vezi s čovjekom postoji određeni broj općih i temeljnih pitanja koja imaju filozofsku i metafizičku prirodu i antropologija, koja pripada empirijskim naukama, nikako nema sposobnost odgovoriti na ta pitanja.

Izvor: Ahmed Vaezi, Čovjek u islamu, Fondacija “Mulla Sadra”, Sarajevo, 2018, s perzijskog preveo: Sabahudin Šarić

[1] U historijskom pogledu, religijska antropologija Istoka vremenski prethodi grčkom filozofskom mišljenju o čovjeku, jer su ličnosti kao što je Musa, a.s., Zaratustra, Buda, Lao-Ce (LaoTzu) i Mahavira, otprilike živjeli dva stoljeća prije Sokrata.

[2] Koplston (Copleston) u svojoj Historiji filozofije u vezi s tim kaže: “Prvi filozofi Grčke se s pravom trebaju nazvati kosmolozima, jer su oni težili spoznaji suštine svijeta, naime objekta naše spoznaje, a na čovjeka se obraćala pažnja više s objektivnog aspekta, kao dijela svijeta, nego sa subjektivnog aspekta i kao subjekta spoznaje ili kao vlasnika moralne volje i subjekta djela. (Copleston, Frederick, Tarıh-e falsafe, tarğome-ye Sayyed Ğalal al-Dın Mogtabavı, tom 1, str. 112)

[3] Termin antropologija nastao je od grčke riječi anthropos u značenju ‘čovjek’ i riječi logos u značenju ‘saznanje’, ‘spoznaja’. Danas se antropologijom naziva poseban skup nauka. U enciklopediji Britanica navodi se: “Antropologija podrazumijeva istraživanje izvora i porijekla čovjeka zajedno sa njegovim materijalnim, kulturnim i razvojem u ponašanju u prošlosti i u sadašnjosti.” Nauke koje sačinjavaju savremenu antropologiju jesu: fizička antropologija, kulturna antropologija, arheologija i lingvistika. Svaka od ove četiri osnovne nauke ima i sporedne ogranke. Naprimjer, fizička antropologija ima pet sporednih ogranaka i to: paleontologija, primatologija, humana anatomija, genetska antropologija i antropologija razvoja.