Prva podjela riječi

Prva podjela riječi je kada se razmatra samo jedna riječ sa aspekta njenog ukazivanja na značenje. Ovako posmatrana riječ poprima pet oblika. Ri­ječ može imati jedno ili više značenja. Riječ koja ima jedno značenje na­ziva se osobena (مختص). Riječ koja ima više značenja dijeli se na četiri vrste: zajednička (مشترك), prenesena (منقول), improvizirana (مرتجـل) te stvarna i figurativna (حـقيـقـت و مجاز). Prema tome, jedna riječ, uzimajući u obzir njeno ukazivanje na značenje, dijeli se na pet oblika. 

Osobena riječ (مختـص) ima samo jedno značenje i svojstvena je samo tom značenju. Takav je slučaj s riječju željezo.

Zajednička riječ ili homonim (مشترك) ima dva ili više značenja, ali je za svako od tih značenja posebno kovana i to paralelno. To znači da homonim za svako od svojih značenja pojedinačno ima nezavisnu us­postavu. Naprimjer, riječ ajn u arapskom jeziku skovana je za više od se­damdeset značenja, kao što su: oko, izvor, zlato, špijun itd. Ovo manje-više postoji u svim jezicima.

Prenesena riječ (منقول) ima više značenja i skovana je za svako od tih značenja, kao i zajednička riječ, ali se razlikuju od nje po tome što kod prenesene riječi između njenih značenja postoji hronološki red. Prvo značenje te riječi hronološki prethodi drugom značenju. Tako se riječ salat u arapskom jeziku u početku odnosila na dovu općenito. Po dolasku islama, zbog povezanosti značenja dove sa namazom, koji je specifični oblik ibadeta, ona poprima novo značenje. Na taj način u islamskom ok­ruženju ova riječ je dobila posebno značenje za specifični čin ibadeta koji musliman obavlja više puta dnevno. Isti je slučaj i sa riječju hadždž koja je prvo imala značenje namjere u općenitom smislu, a potom je po­primila značenje tačno određene namjere – zijareta Božije kuće. Mnoge riječi u šerijatu i riječi novootkrivenih stvari iste su prirode. Riječ tajjar u arapskom jeziku (avion) preuzeta je od riječi tair (ptica), ili sejjare (auto­mobil), što je u početku označavalo sve što se kreće, a otkada je izmišl­jen automobil, odnosi se samo na njega. Riječ mizja’ se u početku od­nosila na sve što prenosi vijesti, da bi se otkrićem radiotalasa počela od­nositi samo na radio.

Vrste prenesene riječi

Postoji više vrsta prenesenih riječi, a sve u vezi sa uzrokom poprimanja novog značenja. Nekad je promjena značenja riječi u okviru šerijata, kao što su riječi hadždž i salat, nekada u području konvencionalnog, kao što su riječi tair i sejjare, pa tako i u filozofiji, književnosti, logici itd. Naprimjer, riječ kanun je u grčkom jeziku prvo označavala sredstvo za ocrtavanje linija, da bi kasnije poprimila značenje zakona. Ako se prenošenje značenja obavi uz pomoć posrednika, konvencionalno, ta se riječ zove prenesena određena riječ (منقول تعيينى), a ako riječ sama po po sebi stekne drugo značenje, naziva se prenesena riječ sama po sebi (منقول تعينّى).

Improvizirana riječ (مرتجـل) je slična prenesenoj riječi jer i kod nje postoji hronološki odnos u značenjima. Međutim, za razliku od pre­nesene riječi, kod improvizirane riječi ne uzima se u obzir veza između značenja. Takva je većina vlastitih imena.

Stvarna i figurativna riječ (حقيـقى و مجازى) ima nekoliko značenja, ali s tim da je skovana samo za jedno značenje, dok se za drugo, tj. figu­rativno značenje upotrebljava zbog veze koja postoji među njima. Upot­reba riječi u njihovom figurativom obliku nije raširena. Takva je riječ lav, skovana za krvoločnu životinju, ali zbog hrabrosti lava ona se koristi i za hrabrog čovjeka. Kada se ova riječ koristi u svom značenju, naziva se istinska (حقيـقى), a ako se ne koristi u svom značenju, onda se naziva figurativna (مجازى).

Šta je referenca ili modus (قرينه)? 

Kada se riječ lav koristi u značenju hrabrog čovjeka, treba postojati i neki znak koji će ukazati da je ovom riječju namjeravano njeno figura­tivno, a ne istinsko značenje. Naprimjer, “Vidio sam lava kako gađa strijelom”, ili: “Vidio sam lava kako recitira pjesme pred skupom ljudi.” Ovaj znak se naziva referenca. On nam pruža dvije informacije. Prvo, ukazuje nam da riječ nije upotrijebljena u stvarnom značenju, a drugo, u slučaju da riječ ima nekoliko figurativnih značenja, određuje koje od njih je namjeravano.

Napomene:

a) Zajedničke i figurativne riječi ne treba upotrebljavati u definici­jama, osim sa određujućom referencom. Isto tako, i improvizirane i pre­nesene riječi treba upotrebljavati samo u slučaju da su zaboravljena nji­hova prva značenja.

b) Prenesena riječ se dijeli na dva oblika:

određena, tj. kada je neko uspostavio značenje (منقول تعـيينى)

kada je značenje samo po sebi uspostavljeno (منقول تعـيّـنى)

Prvi oblik prenesene riječi je ona riječ kod koje je, posredstvom jedne osobe ili grupe ljudi, prilikom oblikovanja drugog značenja uzeta u obzir odgovarajuća veza između prvog i drugog značenja. To znači da je riječ po drugi put određena za neko novo značenje. Drugi oblik prenesene ri­ječi je onaj kada jedna osoba ili grupa ljudi, bez namjere da određuje novo značenje, koristi riječ u drugom značenju naspram prvotnog samo zbog odgovarajućeg odnosa tih riječi. Zbog česte upotrebe drugog zna­čenja riječ postaje poznata u tom obliku. Ova riječ vremenom poprima takav oblik da ljudi bez ikakve reference poimaju njeno drugo značenje kada je čuju.

Izvor: Akbar Eydi, Islamska logika, Fondacija “Mulla Sadra”, Sarajevo, 2004, preveo sa perzijskog: Amar Imamović